Overzicht van de (gewijzigde) financiële risico's

Het inschatten en opvolgen van de financiële risico’s is voortaan een verplicht onderdeel binnen de BBC en wint vanuit het oogpunt van organisatiebeheersing meer en meer aan belang. De decreetgever beoogt met deze bijlage niet alleen het in kaart brengen van de financiële risico’s, maar spoort ook aan om na te denken over de middelen en mogelijkheden waarover het bestuur beschikt of kan beschikken om die risico’s te dekken.

De ontvangsten uit de aanvullende personenbelasting zijn voor de meeste Vlaamse gemeenten één van de voornaamste en meest stabiele inkomstenbronnen. Ook voor Mortsel is de afhankelijkheidsgraad van deze belasting hoog: ongeveer 1/6^e van haar totale ontvangsten worden door de aanvullende personenbelasting gegenereerd.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• De opbrengst is afhankelijk van de conjunctuur, de levensstandaard en de samenstelling van de inwoners. Gaat de (lokale) levensstandaard (en hieraan gekoppeld het lokale gemiddeld inkomen) erop vooruit, dan stijgen de opbrengsten uit deze belasting en vice versa. Ook bij een aangroei van de bevolking neemt de opbrengst toe – althans voor zover deze nieuwe inwoners beschikken over een belastbaar beroepsinkomen. Een hoge graad van vergrijzing kan dan weer een negatieve impact hebben.
• De inning van de aanvullende belasting is afhankelijk van het inningsritme van de FOD Financiën. Pas na inkohiering van de individuele aanslagen, het versturen van de aanslagbiljetten (met een betaaltermijn van twee maand) én de daadwerkelijke inning van de verschuldigde belasting zal de FOD Financiën het gemeentelijk aandeel doorstorten. Sinds 2017 wordt er gewerkt met voorschotten (periode september tot april). Deze voorschotten hebben echter enkel impact op de thesaurie: de gemeente is zeker een vooraf bepaald bedrag te ontvangen, los van het inkohieringsritme van het bewuste aanslagjaar. Het heeft echter géén budgettaire impact. Hierdoor kunnen er nog steeds budgettaire schommelingen ontstaan wat deze belangrijke opbrengstenrubriek betreft.

Ook de opcentiemen op de onroerende voorheffing hebben een belangrijke impact op de financiën van ons lokaal bestuur. De gemeenteraad keurt net als bij de regeling voor de aanvullende personenbelasting een bedrag van opcentiemen goed die geheven zullen worden op de gewestbelasting. De Vlaamse Belastingdienst vestigt jaarlijks de individuele aanslagen van de gewestbelasting, alsook van het aanvullend deel voor de lokale besturen. Dat zijn de zogenaamde opcentiemen. Na inning wordt het gemeentelijk aandeel doorgestort.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• De opbrengst is afhankelijk van de gemiddelde levensstandaard van de inwoners (via het gezamenlijk KI van de gebouwen en woningen).
• De opbrengst is afhankelijk van de aanwezigheid van bedrijven en bedrijfspanden op het grondgebied (ook op deze gebouwen wordt onroerende voorheffing geheven).
• Er bestaat een concentratierisico met betrekking tot een tegenpartij voor wat betreft deze belasting.
• De opbrengst wordt negatief beïnvloed door vrijstellingsmaatregelen door de Vlaamse overheid (o.a. vrijstellingen op materieel en outillage, na renovatie van verwaarloosde en onbewoonbare woningen, verbouwen van handelspanden tot woning, …).
• De opbrengst wordt positief beïnvloed door het aantal woningen in de gemeente: bij nieuwe verkavelingen worden gronden met een laag KI omgezet naar bebouwde percelen met een hoger KI. Ook de aanleg van nieuwe industrieterreinen of zones voor ambachten hebben hetzelfde effect.
• De opbrengst wordt negatief beïnvloed door leegstand, verkrotting en verwaarlozing. Leegstaande bedrijfspanden worden vrijgesteld wegens inactiviteit, verkrotting en verwaarlozen leidt bij herschatting tot een lager KI van het pand zelf, en mogelijks een lagere aantrekkingskracht van de panden uit de omgeving. Zo kan leegstand en verkrotting onrechtstreeks en op middellange termijn een negatieve impact hebben op het KI van een ganse zone/regio.

Een responsabiliseringsbijdrage is verschuldigd door de provinciale en lokale besturen waarvan de pensioenlast [1*] voor hun gewezen vastbenoemde personeelsleden en/of hun rechthebbenden meer bedraagt dan de wettelijke basispensioenbijdragen [2*] die zij voor datzelfde jaar betalen.

Het verschil tussen beiden (=deficit) wordt vermenigvuldigd met de responsabiliseringscoëfficiënt en het resultaat vormt het bedrag van de bruto responsabiliseringsbijdrage. De responsabiliseringscoëfficiënt is een (tijdelijke) korting die deficitaire besturen genieten op hun deficit. De responsabiliseringsbijdrage zorgt er met andere woorden voor dat de ene gemeente niet moet opdraaien voor de opgebouwde pensioenlast van de andere.

 Twee factoren hebben met andere woorden een impact op de responsabiliseringsbijdrage:

• De pensioenlast van de gewezen vastbenoemde personeelsleden. Deze pensioenlast daalt bij het overlijden van een gepensioneerd voormalig statutair personeelslid. De pensioenlast stijgt telkens dat een statutair personeelslid met pensioen gaat.
• De wettelijke basispensioenbijdrage die de gemeente jaarlijks (op maandbasis) overmaakt aan het wettelijk pensioenfonds (via Dibiss). Deze bijdrage wordt berekend op het basisloon van de in dienst zijnde statutaire ambtenaren. In de mate dat de gemeente statutaire ambtenaren niet vervangt of vervangt door contractuele ambtenaren, daalt de bijdrage aan het wettelijk pensioenfonds van Dibiss. Het pensioen van contractuele ambtenaren wordt immers betaald door een ander (gesolidariseerd) pensioenfonds. De patronale bijdrage die de gemeente betaalt voor contractuele personeelsleden (28,86 %) is lager dan deze voor statutaire ambtenaren (50,19 %). De werknemersbijdrage bedraagt in beide gevallen 7,5 %

Op basis van betrouwbare cijfers vanuit de pensioendienst of vanuit de studiedienst van Belfius zullen we de stijgende evolutie van deze bijkomende loonkosten opvolgen en correct inschrijven in het meerjarenplan. De 50% betoelaging vanuit Vlaanderen halveert dit budgettaire probleem maar neemt het zeker niet weg.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

• De stijging van de tweede pensioenpijler, die recht geeft op een korting op de responsabiliseringsbijdrage, is gerealiseerd. De korting, die werd ingeschreven in het meerjarenplan, is zo verworven. Dit risico is afgedekt.
• De responsabiliseringsbijdrage wordt voor 50% gecompenseerd via een verhoging van het gemeentefonds. Deze subsidie is verworven voor het ganse meerjarenplan.
• Het meerjarenplan bevat een responsabiliseringsbijdrage die door Belfius werd berekend.  De berekeningen van de pensioendienst bevatten namelijk een disclaimer die stelt dat de reële bijdragen kunnen afwijken van de simulaties omdat deze niet op individuele tewerkstelling is gebaseerd. De afrekeningen die we ontvangen worden steeds getoetst aan de budgetten zodat we deze desgevallend kunnen bijstellen.

Mortsel heeft grote investeringen gedaan in het vorige meerjarenplan en schreef een aantal projecten in voor de komende periode. Daardoor is de schuldenlast van Mortsel gestegen. Bovendien wordt de schuldgraad nu geconsolideerd bekeken, dit wil zeggen dat ook de lopende leningen van OCMW en AGB meegeteld worden.

De evenwichtsvoorwaarden van de BBC brengen in kaart hoe groot deze schuldenlast is en of ons lokaal bestuur in staat is om deze af te lossen. Dit is de zogenaamde autofinancieringsmarge. Deze indicator geeft aan dat Mortsel haar lopende en ingeplande leningen kan aflossen.

De schuldenlast onder controle houden, vergt sowieso veel inspanningen. Actief schuldbeheer kan leiden tot optimalisaties van de schuldenportefeuille en tot meer evenwicht in korte en lange termijnschulden die binnen een bepaald aanvaardbaar risicokader kunnen resulteren in meer budgettaire ruimte. Diversificatie van de leningenportefeuille is dus aangewezen.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• Een stijging van de rente zal een effect hebben op de kostprijs van nieuwe leningen en vormt een gevaar voor de evenwichten.
• Een verslechtering van het exploitatieresultaat kan ertoe leiden dat ons bestuur niet meer in staat is om de leningsuitgaven te dekken. Leningsuitgaven zijn op lange termijn vastgelegd en moeilijk of niet te herroepen. Deze situatie kan leiden tot een tekort in de liquide middelen en het niet halen van de wettelijke evenwichtsvoorwaarden volgens de BBC.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

• Door de omzetting van de commercial paper naar een klassieke banklening in 2020 zijn we minder afhankelijk geworden van de kortetermijnrente. Een deel van onze leningen heeft weliswaar een variabele rentevoet, maar voor de belangrijkste ervan werd een rente-indekking afgesloten, waardoor het risico op rentestijgingen ondervangen werd.
• Conform de richtlijnen van Audit Vlaanderen, en dit naar aanleiding van een doorlichting van de geldmiddelen in 2020, staan de leningen individueel in de boekhouding. Zo kan,  indien gewenst, vanuit het boekhoudprogramma een overzicht van de leningen worden gegenereerd. Dit reduceert het risico dat de nodige informatie rond de leningen niet wordt gevonden.
• Sinds begin 2022 hebben zowel de korte als de lange termijn rentevoeten een forse stijging gekend. De impact op onze bestaande lening portefeuille is beperkt maar eventuele toekomstige nieuwe leningen zullen wellicht hogere rentevoeten kennen dat de leningen die de voorbije jaren werden aangegaan.
• In 2023 werd voor het eerst sinds lang opnieuw kortlopend commercial paper uitgegeven. Het is de bedoeling om dit naderhand te consolideren in een langlopende lening.

Steeds meer besturen krijgen te maken met wanbetalers: een deel van de schoolfacturen blijft onbetaald, de sociale armoede neemt toe en een gedeelte van de OCMW-cliënten is niet meer in staat om de toegekende voorschotten terug te betalen. Mortsel rekent haar dienstverlening door. Deze ontvangst uit retributies en prestaties maakt ongeveer 1/6^e uit van de totale ontvangsten.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• Een aandeel van de aangerekende prestaties zal nooit geïnd kunnen worden. Dit leidt tot een verslechtering van het exploitatieresultaat.
• De werklast voor het invorderen van facturen stijgt waardoor er bijkomend medewerkers moeten geworven worden. Dit leidt tot een verslechtering van het exploitatieresultaat.
• Het bijzonder comité voor de sociale dienst stelt de verleende steun terugvorderbaar, terwijl de terugvordering niet gerealiseerd wordt. Zij krijgt zo een foutief beeld van de lasten van deze uitgekeerde steun op het budget van het lokaal bestuur.

Beheersmaatregel en opvolging

• In 2022 werd een nieuwe software voor de opvolging en inning van achterstallige facturen in gebruik genomen: i-Controller. Deze software laat ons toe om schuldenaars gericht te contacteren, op een tempo en communicatiekanaal dat hen het beste past. Dit moet leiden tot een snellere betaling van onze facturen.
• Een deel van de uitgaande facturen zijn sinds september 2021 voorzien van een QR-code.  Deze code moet ertoe leiden dat facturen sneller worden betaald.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

Ondanks een aantal acties die ertoe moeten leiden dat facturen vlotter geïnd zullen worden, is er een trend zichtbaar dat meer facturen onbetaald blijven of langer blijven open staan. We verwachten met andere woorden dat onze acties deze trend kunnen vertragen maar zeker niet kunnen keren. Dit risico blijft reëel en is slechts gedeeltelijk afgedekt.

Het OCMW staat in voor het toekennen van leefloon en wordt daarin gestuurd en gesubsidieerd door de federale overheid. De cijfers maken ons duidelijk dat meer gezinnen en kinderen geconfronteerd worden met armoede. Ook de vluchtelingenproblematiek en de beslissingen die België hierrond nam, maken dat er meer mensen beroep doen op het leefloon.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• Niet alle uitgaven voor het leefloon zijn voorzien in de meerjarenplanning.
• Het meerjarenplan voorziet in onvoldoende middelen voor extra begeleiders die instaan voor het activeren van de leefloners, waardoor cliënten langer op het leefloon zitten.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

• De evolutie van de uitgaven voor leefloon worden maandelijks opgevolgd. Een stijging kunnen we zo snel opmerken. Sturen op deze uitgaven is echter niet mogelijk. Het risico dat we mettertijd dit budget zullen moeten verhogen, is reëel.
• We zien in dit kwartaalrapport dat het leefloon een toename kent in de eerste maanden van 2023. Dit fenomeen valt in grote mate te verklaren door de indexering ervan in 2022.

Na ettelijke jaren van stabiele, lage inflatie stellen we sinds eind 2021 een zeer sterke stijging van de inflatiecijfers vast. We worden geconfronteerd met de hoogste inflatie sinds vele decennia.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• Een indexering van de lonen met 2% telkens wanneer de spilindex overschreden wordt. Lonen zijn de belangrijkste uitgavenpost van lokaal bestuur Mortsel.  De impact van deze snelle opeenvolging van loonsverhogingen is dan ook groot.
• Algemene stijging van de prijzen van goederen en diensten. Net als iedereen stellen we vast de producten en diensten die we aankopen vaak significant duurder zijn dan de voorbije jaren.

Beheersmaatregel en opvolging

• De stijgende inflatie zorgt er voor dat onze inkomsten uit de opcentiemen op de onroerende voorheffing en de aanvullende belasting op de personenbelasting toenemen. Deze meer-inkomsten compenseren onze toegenomen uitgaven echter slechts ten dele en bovendien met een vertragend effect.
• De budgetten voor lonen werden aanzienlijk verhoogd bij de vorige aanpassing van het meerjarenplan.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

• De evolutie van onze loonkosten wordt van nabij opgevolgd, net als die van onze andere uitgaven.
• In 2023 stellen we vast dat de inflatie significant lager ligt dan in 2022 waardoor de gebudgetteerde loonsverhogingen zich wellicht niet zullen realiseren.

De algemene toename van de prijzen is met name erg extreem voor wat betreft energie. De prijzen van elektriciteit en gas zijn fors gestegen de voorbije maanden. Bovendien zijn de prijzen veel volatieler geworden dan enkele jaren geleden.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• De uitgaven voor energie liggen veel hoger dan gebudgetteerd.
• Samen met de prijzen is ook de volatiliteit ervan sterk toegenomen. Het is dan ook bijzonder moeilijk geworden om een inschatting te maken van de toekomstige evoluties van de gas- en elektriciteitsprijzen.

Beheersmaatregel en opvolging

• Op alle niveaus binnen lokaal bestuur Mortsel worden maatregelen genomen om ons energieverbruik terug te dringen. Het gaat dan met name over de verwarming in onze gebouwen, openbare verlichting en dergelijke meer.
• Een korte opvolging en monitoring van onze energie-uitgaven en het verbruik.
• De budgetten voor energie werden aanzienlijk verhoogd bij de vorige aanpassing van het meerjarenplan.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

• De energieprijzen lagen begin 2023 aanzienlijk lager dan tijdens de piek in 2022. Dit vertaalde zich in uitgaven die lager uitvielen dan gebudgetteerd. Voorzichtigheid blijft echter geboden. Nieuwe prijsstijgingen blijven steeds mogelijk.
• De uitgaven voor energie worden van nabij opgevolgd.

De bovenvermelde toename van de algemene prijsniveaus is met name extra duidelijk voor wat betreft de prijzen van bouwmaterialen. Daar komt nog bovenop dat verschillende types materialen schaars zijn geworden waardoor ze soms niet geleverd kunnen worden, of enkel mits een lange levertijd.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• Lokaal bestuur Mortel heeft verschillende investeringsprojecten die lopend zijn of gepland staan. De budgetten die hiervoor werden voorzien, dreigen ontoereikend te zijn om deze werken volledig uit te voeren.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

• De investeringsuitgaven van onze lopende en nieuwe projecten worden van nabij opgevolgd en gemonitord.

Het conflict in Oekraïne heeft gezorgd voor een vluchtelingenstroom naar, onder andere, België.  Mortsel neemt zijn verantwoordelijkheid op en verleent onderdak aan Oekraïense vluchtelingen.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

• De uitgaven voor de opvang liggen hoger dan de toelagen die we hiervoor ontvangen vanuit Vlaanderen.
• Zolang er geen uitzicht is op een oplossing voor het conflict zal er opvang van vluchtelingen nodig blijven.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

• Er werden in 2023 budgetten ingeschreven voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen.

De restauratie en ontwikkeling van FORT 4 is een belangrijk project voor Mortsel. De komende jaren zullen er aanzienlijke investeringen gebeuren om op termijn diverse commerciële activiteiten te kunnen onderbrengen in het fort. Hoewel deze investeringen gedragen zullen worden door de speciaal daartoe opgerichte BV Fort 4, houdt het al dan niet slagen van dit project ook een risico in voor lokaal bestuur Mortsel.

Hieraan zijn volgende risico’s verbonden

De ontwikkeling van het fort is een commercieel project waarvan de uiteindelijke rendabiliteit nog moet worden aangetoond. Indien deze rendabiliteit zich niet zou realiseren zoals momenteel wordt ingeschat, kan dit voor lokaal bestuur Mortsel een financieel risico betekenen. Het AGB is immers een belangrijke aandeelhouder van BV Fort 4 en de Stad heeft zich borg gesteld voor de lening van PMV aan de BV Fort 4.

Evaluatie in functie van het tweede kwartaalrapport 2023

Het dossier FORT 4 wordt van nabij opgevolgd.